شیوه های معماری یونان: دوریک، یونیک و کورینتی

شیوه های معماری یونان از یک سری دستورات کلاسیک پیروی می‌کند که شامل دستور دوریک، دستور یونیک و دستور کورینتی است. دوریک شیوۀ پایه در معماری یونان و قدیمی ترین دستور در این سبک معماری است و پایۀ آن بر استحکام و سادگی بنا شده است. طراحی عظیم ستون ها با قاعدۀ دایره ای، از ویژگی های شیوۀ دوریک است. ایونیک، دومین شیوه معماری یونان، به ظرافت و مزین بودن معروف است. در این شیوه، بر سطح ستون ها شیارهایی به تعداد 24 عدد ایجاد می‌شد و طرح ستون ها طوری بود که به بیننده از هر طرف دید یکسانی بدهد. نظام کورینتی با طراحی ستون های بسیار باریک و درجه بالای تزئینات در سرستون ها، کمال مطلوب یونیان بود و آخرین نظام از شیوه های معماری یونان محسوب می‌شود.

شیوه های معماری یونان

به طور کلی، آثار معماری کلاسیک یونان بر اساس شیوه های خاص ساختمانی بنیاد شده‌اند. کهن ترین شیوه های معماری یونانی شامل سه دستور (نظام) کلاسیک که معماری یونانی را تعریف می‌کند؛ این سه دستور عبارتند از:

1. دستور دوریک (Doric order).
2. دستور یونیک (Ionic order).
3. دستور کورینتی (Corinthian order).

هریک از دستورات بالا، امروزه به نوعی در طراحی معماری ساختمان هایی که قرار است طرح نمای آن ها به شیوۀ کلاسیک یا رومی اجرا شوند، به شکلی نوین و مدرن پیاده سازی شوند. در ادامه، توضیحات کاملی راجع به نظام های دستوری معماری یونان ارائه شده است.

1- دستور دوریک

نظام یا دستور دوریک یا دوریسی، قدیمی ترین، سخت ترین و اصلی ترین شیوه از شیوه های معماری یونان است. نام این شیوه از سرزمین مرکزی یونان گرفته شده است. ویژگی شاخص نظام دوریک، استحکام و سادگی آن است. در معماری یونانی، ستون‌هایی که بر اساس دستورات دوریک ساخته می‌شدند، دارای ویژگی های زیر بودند:

• طراحی عظیم و بدون پایه که مستقیماً از استایلوبات بلند می‌شوند. استایلوبات (stylobate) پایه‌ای پیوسته است که ردیفی از ستون‌ها روی آن قرار می‌گیرند.
• ستون هایی با محور نسبتا کوتاه و بدون شیار در قسمت پایین.
• قاعده ستون ها دایره‌ای است و از پایین به بالا، از قطر دایره کاسته می‌شود.
• سطح بدنه ستون، با شیارهای کم عمق عمودی به نام قاشقی ها تزئین شده است.
• بخش بدنه با یک خط افقی معروف به گلوبند یا گلویی، به سر ستون متصل می‌شود.
• سرستون ساده، متشکل از یک قسمت فوقانی صاف به نام اکینو و یک قسمت مستطیل شکل تحتانی است.
• فریز (frieze) یا حاشیه زینتی متناوب بین تریگلیف (سه نوار عمودی) و متوپ (پانل های تزئینی).

آثاری از شیوه معماری دوریک یونان

نمونه هایی از آثار معماری یونانی که نظم دوریک در آن‌ها به چشم می‌خورد عبارتند از:

• پارتنون: معبد پارتنون در در مکان مقدس آکروپولیس آتن ساخته شد و به الهه آتنا اختصاص داشت. این معبد هشت ضلعی، نمادی درخشان از معماری دوریک است که تناسب زیبا و طراحی باشکوه این شیوه معماری یونان را برجسته می‌کند.
• معبد آپولو در دلفی: معبد آپولو که ترکیبی از معماری دوریک با محیط طبیعی چشمگیر بود، به عنوان یک مرکز مهم مذهبی و عبادی عمل می کرد.
• معبد زئوس در المپیا: این معبد در حدود 460 سال قبل از میلاد ساخته شده است و به خاطر حاشیه زینتی (frieze) باشکوه و عظمت معماری خود مشهور است. معبد زئوس در شهر آتن ساخته شد. نظام دستوری معماری این معبد عمدتاً بر اساس دوریک است، اما بخشی از تزئینات آن سبک کورینتی را در خود جای داده است که بر غنای تزئینی تأکید دارد.

2- شیوه های معماری یونان؛ ایونیک

شیوۀ ایونیک یا ایونایی، منسوب به سرزمین ایونا در ترکیه است. صلابت، استواری و رسمیت سبک ایونیک، کمتر از شیوۀ دوریک است. این شیوه معماری یونان را می‌توان در برخی از پرستشگاه های متعلق به قرن ششم قبل از میلاد دید. شیوه ایونیک به ظرافت و زینت خود معروف است. ستون های ایونیک باریک تر و مزین‌تر از ستون های دوریک هستند و این امر، ظاهر سبک تری به آنها می بخشید. ایونیک دارای مشخصه های زیر است:

• شیوه ایونیک با پایه و سرستون مارپیچ متمایز می‌شود.
• طرح ستون این شیوه، به بیننده از هر طرف دید مشابهی می دهد.
• نسبت ارتفاع به قاعده ستون در این شیوه 9 به 1 و 10 به 1 است؛ یعنی نسبت به ستون دوریک بلندتر است.
• بدنه ستون ها در مقایسه با دوریک نازکتر است، اغلب با شیارهایی که از بالا به پایین امتداد دارند.
• تعداد شیارهای روی بدنۀ ستون 24 عدد است.
• سرستون های تزئین شده با طومارها که حس سبکی و تجلل می‌دهد.
• حاشیه های زینتی پیوسته که اغلب با مجسمه یا کتیبه تزئین شده است.

تغییر شکل سر ستون ها در شیوه ایونیک

مهمترین عنصری که شیوه ایونیک را از نظام دوریک مجزا می کند، تغییر شکل سر ستون ها است. در شیوۀ ایونیک، ستون سنگی بجای اینکه مستقیماً روی سکوی پله دار (استیلوبات) قرار داده شود، بر روی پایه ستون دایره ای شکلی که از سنگ یکپارچه تراشیده شده است و فرو رفتگی هایی نیز دارد، قرار می‌گیرد. این سنگ حجاری شده بر روی یک لوح سنگی مربع شکل قرار دارد که به این نوع پایه ستون در شیوه ایونیک، “توروس” گفته می‌شود.

در میان شیوه های معماری یونان، در نظام ایونیک، سطح جانبی شیارهای ستون ها در بیشتر موارد به صورت صاف و تراشیده شده است و گوشه ندارد. این در حالیست که در شیوه دوریک، خلاف این امر دیده می‌شود.

در شیوه ایونیک، تعداد شیارهای قاشقی بدون گوشه، چهار عدد بیشتر از تعداد شیارهای گوشه دار سبک دوریک است. در ایونیک، بخش پایینی “آنتا” به شکل مربع در انتهای دیوارهای مقصوره دیده می‌شود؛ این درحالی است که در شیوۀ دوریک ساده در نظر گرفته می‌شد.

بناهای ساخته شده به شیوه معماری ایونیک

آثار و بناهایی که بر اساس نظام دستوری ایونیک تا عصر حاضر باقی مانده اند و قابل توجه هستند، شامل موارد زیر است:

• معبد آتنا نایک: معبد آتنا در آکروپولیس، نمونه برجسته‌ای از نظام دستوری ایونیک در معماری یونانی است که به متوپ های تزئین شده و فریزهای هنری‌اش معروف است.
• معبد آرتمیس در افسس: این معبد که یکی از شگفتی‌های دنیای باستان به حساب می‌آید، عظمت نظام ایونیک را با جزئیات مجسمه سازی پیچیده ترکیب می‌کند.
• معبد آپولون در دیدیما ترکیه: آپولون معبدی بزرگ با دیوارهای ممتد و تزئینات مجسمه‌ای بود که تأثیر و تکامل نظام ایونیک را نشان می‌دهد.
• معبد ختئوم (ارختئون) در آتن.

3- کورینتی آخرین شیوه از شیوه های معماری یونانی

در میان شیوه های معماری یونان، کورینتی مجلل ترین نظام دستوری کلاسیک است و به دلیل پیچیدگی و جزئیاتی که دارد، متمایز می‌باشد. شیوه کرنتی در اواخر سده پنجم قبل از میلاد توسط معماری به نام «كاليماخوس» ابداع و به کار گرفته شد و به ناحیه گرنیت واقع در جنوب شرقی بخش مرکزی یونان منسوب است. اوج گسترش این شیوه در معماری یونان، از حدود سال ۳۰۰ قبل از میلاد است؛ در این زمان، نظام دستوری کرنتی در مورد ستون های بیرونی ساختمان ها مورد استفاده قرار می‌گرفت.

نظام کورینتی دارای ویژگی های زیر است:

• قطر ستون‌های کورینتی بسیار کمتر از ستون های دوریک و ایونیک است؛ محور ستون باریک و شیک است و با ظرافت قابل توجهی بالا می‌رود.
• سرستون های کرینتی با برگ‌های آکانتوس تزئین می‌شد که درجه بالایی از تزئینات را ارائه می‌دهد. سرستون‌ها با برگ‌های آکانتوس به صورت پیچ‌دار امتداد داده می‌شد.
• سر ستون های کرنتین کمال مطلوب یونانیان بود و از تمام جوانب دید یکسان داشت.
• حاشیه های تزئینی که گاه حاوی نقش برجسته‌های مجسمه‌سازی دقیقی هستند و درجه بالای مهارت هنری را نشان می‌دهند.

نمونه هایی از آثار و بناهایی که در دورۀ کلاسیک و بر اساس دستور کورینتی بنا شده اند عبارتند از:

• معبد آپولو در کورینث: این معبد با طرح با عظمت خود، شکوهی از نظم کورینتی را ارائه می دهد.
• معبد ونوس در روم: این معبد یک اثر متأخر است، اما در ساخت آن از کورینتی الهام گرفته شده است.

شیوه های دستوری که در بالا بیان شد، بعدها بر ایجاد و عملکرد برخی از سبک های معماری جهان، مثل سبک معماری رنسانس اثر گذار شد.